فتوا شرعی در مورد صدقه فطر

بسم الله الرحمن الرحيم

فتوی در مورد صدقه فطر ماه مبارک رمضان سال 1442 هـ - ق، مطابق به 1400هـ‌ ـ ش يكي از احكام متعلق به ماه مبارك رمضان، وجوب صدقه فطر بر مسلمانان دارای استطاعت مالى است كه اكثريت هموطنان متدين و عزيز مان در دهه اخير رمضان خواستار در يافت مقدار و احكام متعلق به آن مى باشند كه خواست ایشان‌ ذریعه مكتوب شماره 276 / 224 مؤرخ 12 / 2 / 1400 رياست دفتر مقام محترم وزارت ارشاد، حج و اوقاف به اين رياست ( رياست مجمع علمى ) انعکاس داده شده است. بناء پیرامون موضوع فوق بصورت فشرده در روشنی نصوص شرعی و با استفاده از دیدگاه فقهی، ذیلا چنین نگاشته می شود: صدقه فطر: صدقه فطر که آن را در عربی زکاة الفطر می نامند و در جامعه ما به نام های فطر روزه و سرسایه معروف است، از جمله عبادات و واجبات مالی است که ادای آن از اشیاء و اصناف مشخص غذایی با مقادیر معین بر هر شخص مسلمان، مکلف و مستطیع (دارنده مال به قدر نصاب زکات)، از طرف خودش و از آنعده اعضای فاملش که تولیت و نفقه آنها را به عهده دارد، در پایان ماه مبارک رمضان، لازم می باشد، ولی شخص واجد شرایط میتواند جنس مورد نظر و یا قیمت آنرا در جریان ماه مبارک رمضان نیز ادا نماید. حکمت و فلسفه و جوب صدقه فطر: در حدیث ابن عباس رضی الله عنهما حکمت و فلسفه وجوب صدقه فطر چنین بیان شده است: فرض رسول الله - صلی الله علیه وسلم – زكاةَ الفِطْر طُهْرةً للصَائم مِن اللغو والرَّفثِ وطُعْمةً للمساكينَ، مَنْ أدَّاها قبلَ الصَّلاة، فهي زكاةٌ مقبولةٌ، ومن أدَّاها بعدَ الصَّلاة، فهي صَدَقةٌ من الصَّدقات (رواه أبوداود). ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم زکات فطر را به منظور پاک نمودن روزه دار از وبال سخنان بی هوده، معصیت آلود و شهوت آمیز در جریان روزه و نیز به منظور دست یافتن مساکین و فقراء به غذا و رفع نیازمندی های شان معین نموده است، کسی که آن را قبل از نماز عید بپردازد آن یک زکات مقبول و پذیرفته شده است و کسی که آنرا بعد از نماز عید بپردازد پس آن یک نوع صدقه ای از صدقات خواهد بود. بناء با ادای این صدقه روزه داران مستطیع خود را از وبال کاستی های صادرشده در جریان روزه پاک نموده و فقراء و نیاز مندان با در یافت آن میتوانند به رفع نیاز مندی های شان به گونه نسبی پرداخته در تجلیل عید فطر و خوشی در این ایام هر دو طبقه با فراغت بال در کنار هم قرار گیرند. شرایط وجوب صدقه فطر: و جوب صدقه فطر مشروط به مسلمان بودن، آزاد بودن و مالک نصاب بودن شخص است. بناء هر فرد مسلمان و آزادیکه مال دست داشته وی به اندازه نصاب زکات بوده وآن مازاد از ضرورت ها و نیازمندی های اصلی خودش باشد اگرچه بر این مقدار مال سال هم سپری نشده باشد و حتی اگر وی مالک این مقدار مال قبل از طلوع صبح صادق روز عید فطر نیز شده باشد، بروی صدقه فطر واجب است. وقت وجوب صدقه فطر: صدقه فطر همزمان با طلوع صبح صادق روز عید فطر واجب می گردد بناء اشخاصی که تاهمین وقت زنده بودند و یا نوزاد های ایکه قبل از همین وقت به دنیا آمدند و یا کافری که قبل از این وقت مسلمان شد در صورتیکه واجد شرایط باشند، صدقه فطر بر آنها واجب است اما اگر کسی قبل از این وقت وفات نمود و یا نوزادی بعد از این وقت به دنیا آمد و یا کافری مسلمان شد با وصف آنکه واجد شرایط باشند بر آنها واجب نیست. و همچنان اگر شخص فقیر قبل از این وقت ( قبل از طلوع صبح صادق ) صاحب نصاب شد بروی واجب است ولی اگر بعد از این وقت صاحب نصاب گردید و یا قبل از این وقت شخص صاحب نصاب فقیر گردید بر آنها واجب نیست. با وصف آنکه وقت وجوب صدقه فطر همزمان با طلوع صبح صادق روز عید فطر می باشد ولی ادای آن بعد از دخول ماه رمضان در خلال این ماه در هر وقتیکه صورت گیرد بنا بر موجودیت سبب وجوب که ماه رمضان است، جائز بوده و درست می باشد. اگرچه تأکید بر این است که پرداخت صدقه فطر تا قبل از ادای نماز صورت گیرد ولی اگر شخصی با وصف واجد شرایط بودن در پرداخت آن تأخیر نمود، این کار وی نادرست بوده بروی لازم است که آنرا بعد از نماز بپردازد. اشخاصی که از جانب آنها صدقه فطر پر داخت گردد: شخصی که واجد شرایط وجوب صدقه فطر باشد، پرداخت صدقه فطر نه تنها اینکه بر وی از طرف خودش واجب است بلکه ازطرف افرادیکه تولیت و نفقه آنها را به عهده دارد نیز واجب است. بناء بر اشخاص واجد شرایط واجب است تا صدقه فطر را از سوی خودشان و او لاد های نابالغ شان بپردازند، و در صور تیکه از سوی اولاد های بالغ شان و یا هم از سوی خانم و والدین شان و یا از سوی برادران و خواهران و یا دیگر اقارب شان که با آنها یکجا زندگی می کنند صدقه فطر بپردازند، اگرچه بدون خواست آنها نیز باشد، جائز بوده و صدقه فطر آنها در این صورت اداء می گردد. اشیایی که از آنها صدقه فطر اداء می گردد: ادای صدقه فطر از چهار شیء و صنف غذایی میتواند صورت گیرد که آنها عبارت اند از: گندم، جو، خرما و کشمش البته آرد گندم و جو نیز در حکم گندم و جو بوده ادای صدقه فطر از آن نیز جائز است. ادای قیمت اشیاء در صدقه فطر: محاسبه قیمت یکی از اشیاء و اصناف غذایی مجاز در صدقه فطر و ادای آن به فقراء و نیاز مندان نه تنها اینکه جائزبوده بلکه بهتر است که چنین کاری صورت گیرد تا فرد مستحق بتواند به نیاز مندی خود به صورت دلخواه و به آسانی رسیدگی نماید. البته قیمت جنس مطابق به قیمت موجود در محل زندگی شخصی که بر وی صدقه واجب است در نظر گرفته شود. مقدار و اندازه صدقه فطر و قیمت آن: مقدار صدقه فطر در صور تیکه از گندم و یا از آرد آن باشد نصف صاع یعنی تقریبا دو کیلوگرام و در صورتیکه از جو و یا از آرد آن و یا هم از خرما و کشمش باشد یک صاع یعنی تقریبا چهار کیلو گرام خواهد بود، به اساس اینکه یک صاع هشت رطل عراقی بوده و آن برابر به وزن ۱۳۰ درهم است که مساوی به ۳۸۰۰ گرام می باشد. باتوجه به اینکه قیمت مقادیر فوق الذکر اشیای مورد نظر در صدقه فطر با در نظر داشت نوعیت آنها متفاوت بوده و همچنان نرخ آنها در مرکز و ولایات کشور یکسان نمی باشد؛ بناء هر شخص واجد شرایط می تواند نوعیت و کیفیت جنس مورد نظر و یا قابل استفاده خود را معیار قرار داده قیمت موجوده آن را از بازار های محل اقامت خود در یافت نموده در صورت تمایل به ادای قیمت جنس مورد نظر، آنرا به فقراء و نیاز مندان بدهد. البته قیمت موجوده این اشیاء با در نظرداشت نوع متداول بهتر آنها به اساس در یافت معلومات از پیشه وران این بخش در مرکز (شهر کابل) با رعایت جنبه احتیاط در قیمت ها، تقریبا قرار ذیل می باشد: ۱ – گندم نصف صاع تقریبا معادل به دو کیلو گرام مبلغ ۶۵ افغانی. ۲- آرد گندم نصف صاع تقریبا معادل به دوکیلو گرام مبلغ ۷۰ افغانی. ۳- جو یک صاع تقریبا معادل به سه و نیم کیلو گرام مبلغ ۱۱۰ افغانی. ۴- آرد جو یک صاع تقریبا معادل به سه و نیم کیلو گرام مبلغ ۱۲۰ افغانی. ۵- خرما یک صاع تقریبا معادل به سه و نیم کیلو گرام مبلغ ۴۰۰ افغانی. ۶- کشمش یک صاع تقریبا معادل به سه و نیم کیلو گرام مبلغ ۷۰۰ افغانی. قیمت های اشیاء فوق الذکر میتواند بذات خود و یا هم با در نظر داشت تفاوت کیفیت شان در بازار ها و نقاط مختلف شهر متفاوتر از قیمت های مندرج فوق بوده باشد که در آن صورت همان قیمت واقعی و عینی در محل مورد نظر قابل اعتبار است. با وصف آنکه اختیار عین مقدار تعیین شده هر یکی از اشیاء فوق در ادای صدقه فطر و یا قیمت هر کدام آن مجاز بوده و صدقه فطر با دادن آن به فقراء و نیاز مندان اداء می گردد ولی بهتر آنست که به منظور منفعت فقراء و رسیدگی بیشتر به نیازمندی های شان، قیمت جنس های باارزشتر از اجناس فوق در نظر گرفته شود، به خصوص افرادی که وضع اقتصادی شان بهتر است؛ ایجاب می نماید که ایشان به آن عمل نمایند. مستحقین صدقه فطر: مستحقین صدقه فطر کاملا همانند مستحقین زکات می باشند. بناء افرادی که صاحب نصاب نبوده و از اصول و فروع (سلسله پدر و مادر و اولاد ها) صدقه دهنده فطر نباشند، میتوان صدقه فطر را به آنها داد، البته اگر واجدین شرایط استحقاق در اقارب صدقه دهنده باشند بهتر است که به آنها داده شود در غیر آن به فقراء محل داده شود و نیز ادای آن به شخص محتاجتر در صورت امکان تشخیص آن، بهتر خواهد بود. صدقه فطر چندین نفر را میتوان به یک نفر داد ولی صدقه فطر یک نفر را به چندین فقیر دادن، جائز نمی باشد. وکالت در ادای صدقه فطر از طرف اشخاصی که در محل دیگر و یا کشور دیگری زندگی می کنند جائز است، البته در ادای صدقه فطر چنین اشخاص قیمت جنس مورد نظر در همان محل و یا کشور در نظر گرفته شود. و الله سبحانه و تعالی أعلم